ANALIZA KRYTYCZNA
Wstęp teoretyczny
W świecie, w którym codziennie narażeni jesteśmy na dezinformację i manipulację, formułowanie obiektywnych i nieuprzedzonych sądów opartych na faktach i dowodach może się okazać wyzwaniem. A zatem zdolność do krytycznego myślenia, racjonalnej i wszechstronnej analizy wydaje się mieć obecnie znaczenie fundamentalne. Brak umiejętności krytycznego myślenia i tendencja do traktowania jako oczywistości tego, że każdy pisany tekst lub wypowiedź ustna są prawdziwe to zjawiska powszechne wśród studentów/ek. Regularne ćwiczenia w myśleniu krytycznym mogą się w znacznym stopniu przyczynić do wzmocnienia umiejętności oceny i interpretacji zróżnicowanych informacji.
Na analizę krytyczną składa się krytyczne czytanie, pisanie i słuchanie. Można ją ćwiczyć w dowolnym momencie zajęć czy semestru. Krytyczna analiza tekstów (nie tylko artykułów naukowych, ale też blogów, postów w mediach społecznościowych itp.) pozwala studentom/kom rozwinąć głębsze rozumienie poszczególnych tematów i precyzyjniejsze ujmowanie omawianych problemów czy przyswajanych informacji.
Ćwiczenie I: POTĘGA PODPISU
Dowolny komunikator (Google Meet, Zoom, etc.)
W dowolnym momencie semestru; w części wprowadzającej, głównej lub w podsumowaniu zajęć
Online, kontaktowo
Synchronicznie
Wprowadzenie nowego zagadnienia. Kształtowanie umiejętności myślenia krytycznego. Sprowokowanie ożywionej dyskusji na dany temat
KROK I
Nauczyciel/ka szuka zdjęcia, które ilustruje problem, na którym chce się skupić podczas zajęć ze studentami/kami. (Ćwiczenie sprawdza się najlepiej, jeśli omawiany problem jest nieco kontrowersyjny).
KROK II
Nauczyciel/ka dzieli studentów/ki na dwie grupy i daje im zdjęcie, które znalazł. Studenci powinni wiedzieć, że wszyscy dostali to samo zdjęcie.
Jedna z grup dostaje zdjęcie z oryginalnym podpisem, natomiast druga – z podpisem wymyślonym przez nauczyciela/ki. (Najlepiej jest, kiedy fałszywy podpis przedstawia opinię przeciwstawną do tej wyrażanej przez podpis oryginalny). Studenci nie mogą wiedzieć, że podpisy pod zdjęciami się różnią.
KROK III
Nauczyciel/ka prosi studentów/ki, aby opisali/ły i zinterpretowali/ły zdjęcia. Kiedy są gotowi, prezentują swoje interpretacje.
KROK IV
Jeśli interpretacje poszczególnych grup różnią się od siebie, nauczyciel/ka inicjuje dyskusję i prosi studentów/ki o podanie argumentów na poparcie swoich interpretacji.
KROK V
Kiedy dyskusja dobiegnie końca, nauczyciel/ka ujawnia, że zdjęcia były opatrzone różnymi podpisami i prosi studentów/ki, aby ponownie dokonali/ły interpretacji.
- Studenci/tki uświadamiają sobie, jak dalece słowa mogą wpływać na sposób myślenia i interpretację
- Studenci/tki kształtują umiejętność krytycznego myślenia
- Studenci/tki lepiej rozumieją omawiane zagadnienie
– Wymyślenie fałszywego podpisu, który wywoła ożywioną dyskusję, może być bardzo trudne.
+ Zazwyczaj łatwiej jest wymyślić taki podpis, jeśli omawiane zagadnienie jest kontrowersyjne i wywołuje dużą polaryzację opinii w dyskursie publicznym.
Ćwiczenie II: LIST OD STAREGO PRZYJACIELA RODZINY
Dowolny komunikator (Google Meet, Zoom, etc.)
W dowolnym momencie semestru; w głównej części zajęć
Online/kontaktowo
Synchronicznie
Kształtowanie umiejętności myślenia krytycznego. Rozpoznawanie fałszywych informacji
KROK I
Nauczyciel/ka przygotowuje list, który dotyczy aktualnych problemów politycznych lub społecznych oraz zawiera informacje fałszywe (np. teorie spiskowe, linki do stron internetowych pełniących funkcje dezinformujące, nieistniejące cytaty itp.). Najlepiej jest, jeśli nauczyciel/ka może wykorzystać tekst, który krąży w sieci.
KROK II
Każdy student/ka ma czas, żeby przeczytać list i samodzielnie go przemyśleć.
KROK III
Następnie studenci zostają podzieleni na pary lub małe grupy, omawiają treść listu i starają się znaleźć jak najwięcej fałszywych informacji. Muszą także znaleźć dowód na to, że podane w liście informacje są fałszywe.
KROK IV
List jest odczytywany głośno. Studenci wspólnie wskazują fałszywe informacje i przedstawiają dowody.
- Można zwrócić uwagę na zjawisko fake news i ich obecność w dyskursie publicznym
- Studenci zapoznają się z różnymi technikami tworzenia fałszywych informacji (np. specyficzna retoryka, odesłanie do niewiarygodnych źródeł itp.)
- Ćwiczenie pozwala stwierdzić, czy studenci potrafią krytycznie analizować wiadomości od „starych przyjaciół rodziny”
- Każdy uczestniczy w zajęciach na równych prawach
– Ćwiczenie może być za trudne dla studentów/ek, którzy nie mieli wcześniej kontaktu z fałszywymi informacjami.
+ Dzieląc studentów/ki na pary lub grupy, nauczyciel/ka powinien brać pod uwagę ich doświadczenie i wiedzę na temat fałszywych informacji. Odpowiednio skomponowane, heterogeniczne grupy powinny pomóc rozwiązać ten problem.
Ćwiczenie III: KRYTYCZNE SŁUCHANIE
Nagrania audio, Mentimeter
W trakcie semestru; w głównej części zajęć
Online/kontaktowo
Synchronicznie
Kształtowanie umiejętności rozumienia ze słuchu. Wzmacnianie umiejętności krytycznego myślenia (w tym także formułowania ocen i opinii).
KROK I
Przed zajęciami nauczyciel/ka przygotowuje niezbędne nagranie wraz z ćwiczeniami (pytania wielokrotnego wyboru, pytania otwarte itp.) z wykorzystaniem aplikacji Mentimeter.
KROK II
Podczas zajęć: Na podstawie tytułu nagrania studenci próbują przewidzieć jego treść. W tym celu mogą odpowiedzieć na kilka pytań otwartych (np. Jak myślicie, do czego odnosi się to nagranie?) i podzielić się opiniami na wirtualnej tablicy ogłoszeń.
KROK III
Podczas pierwszego słuchania studenci notują elementy, które szczególnie ich zainteresowały (fragmenty, które są dla nich interesujące lub intrygujące) w nagraniu. Mogą użyć Chmury słów (Mentimeter), aby podzielić się swoimi wyborami z innymi.
KROK IV
Po słuchaniu następuje dyskusja: studenci sprawdzają, co znalazło się w Chmurze słów i wyjaśniają swoje wybory.
KROK V
Aplikacja Mentimeter: podczas drugiego słuchania (lub bezpośrednio po) studenci:
– odpowiadają na pytania wielokrotnego wyboru
– odpowiadają na pytania otwarte dotyczące tematyki i treści nagrania.
Odpowiadając na pytania, studenci mogą podsumować i powtórzyć w myślach to, co zostało już powiedziane, uporządkować informacje i odnieść je do wcześniejszej wiedzy.
KROK VI
Odpowiadając na pytania otwarte, studenci oceniają mocne i słabe strony nagrania. Wskazują również, czy zgadzają się, czy nie z poszczególnymi treściami zawartymi w nagraniu.
Po tym elemencie następuje wspólna, grupowa dyskusja.
- Krytyczne słuchanie to aktywność, która umożliwia studentowi/studentce wyjście poza powierzchowny odbiór i analizę tekstu/komunikatu
– Jeśli studenci są zbyt zmęczeni lub zdekoncentrowani, nie będą w stanie w pełni się zaangażować w wyszukiwanie informacji w mówionym tekście.
+ Można pominąć KROK 5, zastępując go kolejnym odsłuchaniem tekstu i poprosić studentów/ki o przygotowanie własnych testów na rozumienie ze słuchu w niewielkich grupach (zgodnie ze schematem określonym przez nauczyciela/kę). W ten sposób można wzmocnić zaangażowanie studentów/ek.
Ćwiczenie IV: UKIERUNKOWANE CZYTANIE KRYTYCZNE
Dowolny komunikator (Google Meet, Zoom, etc.)
W dowolnym momencie semestru; w głównej części zajęć
Online/kontaktowo
Synchronicznie/asynchronicznie
Ćwiczenie analizy krytycznej tekstów akademickich. Podkreślenie znaczenia poprawnej analizy krytycznej. Zainicjowanie dyskusji na dany temat. Kontekstualizacja nowych wiadomości.
KROK 1 i 2 można wykonać asynchronicznie – jako zadanie domowe. Wtedy zajęcia zaczynają się od sprawdzenia i podsumowania zadania (czyli KROKÓW 1 i 2), po czym następują KROK 3 i 4, czyli klasowa lub grupowa dyskusja.
Ćwiczenie nadaje się do zastosowania w grupach do 10 studentów/ek. Jeśli stosuje się je w większych grupach, warto wykorzystać opcje Breakout rooms (jeśli uczymy zdalnie) lub podzielić studentów/ki na mniejsze grupy (jeśli uczymy kontaktowo). Dyskusja odbywa się wtedy w poszczególnych podgrupach – pod nadzorem nauczyciela/ki. Następnie ma miejsce wspólne podsumowanie.
KROK I
Pierwsze odczytanie tekstu naukowego: należy zwrócić uwagę na jego strukturę i kluczowe fragmenty. Każdy student/ka przegląda tekst, zwracając uwagę na nagłówki poszczególnych sekcji i układ całości.
Najpierw należy przeczytać streszczenie, które jest standardowym elementem każdego tekstu naukowego. Jeśli brak abstraktu, studenci powinni się skupić na wprowadzeniu i wnioskach końcowych.
Następnie studenci szybko przeglądają tekst i zaznaczają słowa kluczowe; notują także lub zaznaczają kluczowe fragmenty. Studenci sprawdzają znaczenie terminów, których nie znają i próbują zdefiniować główny problem badawczy w tekście.
KROK II
Studenci (przy wsparciu nauczyciela/ki) charakteryzują autora tekstu naukowego (np. wskazują do jakiej szkoły badawczej należy lub jaką tendencję w badaniach reprezentuje).
Jeśli nie znają autora, przeszukują Internet w poszukiwaniu pomocnych informacji (np. kiedy tekst powstał, na czyj użytek, w jakim celu itp.), aby w oparciu o nie dokonać charakterystyki.
KROK III
Podczas drugiej lektury studenci skupiają się na interpretacji.
(Uwaga: Jeśli tekst jest długi, nauczyciel/ka określa, który fragment będzie przedmiotem dyskusji)
Najpierw studenci dostają czas na przeczytanie tekstu lub jego fragmentu. Następnie odpowiadają na pytania do tekstu. Dotyczą one między innymi następujących kwestii:
Czemu służy ten tekst? Czy jest to studium o fundamentalnym charakterze? Jakim problemem zajmuje się autor? Jakie problemy badawcze zostały postawione w tekście? Jakie są konkluzje w tekście i w jaki sposób zostały osiągnięte? Na jakich argumentach oparł swoje twierdzenia autor?
Nauczyciel/ka nie odpowiada na pytania i nie koryguje odpowiedzi na tym etapie, pozwala studentom/kom na swobodne wypowiedzi.
KROK IV
Trzecie czytanie tekstu ma na celu ewaluację. Studenci wraz z nauczycielem/ką oceniają logikę wywodu i wiarygodność argumentów; mogą również wskazać odniesienia do innych autorów czy elementy kontrowersyjne.
- Studenci wzmacniają umiejętność krytycznego myślenia
- Studenci mają możliwość głębszego zrozumienia tekstu naukowego i uczą się, jak z nim pracować
- Studenci rozumieją wywód autora i postrzegają go w szerszym kontekście
– Ci sami studenci odpowiadają na pytania (KROK 3 i 4); reszta grupy pozostaje bierna.
+ Wszyscy studenci mogą zostać poproszeni o zapisanie odpowiedzi na kartkach. Następnie nauczyciel/ka zbiera kartki i wybiera odpowiedzi do głośnego odczytania i przedyskutowania. Podczas zajęć synchronicznych można wykorzystać narzędzia umożliwiające udzielanie anonimowych odpowiedzi (np. Google Forms).
Ćwiczenie V: INFORMACJA ZWROTNA OD STUDENTÓW/EK DLA STUDENTÓW/EK
Worksheet/Google Forms
Podczas zajęć, po prezentacjach studentów/ek
Online/blended/kontaktowo
Synchronicznie
Zwrócić uwagę studentów/ek na proces udzielania informacji zwrotnej. Kształtowanie umiejętności skutecznego udzielania informacji zwrotnej. Kształtowanie umiejętności krytycznej oceny prezentacji.
KROK I
Zanim student/ka przedstawi swoją prezentację, inny student/ka zostaje wyznaczony do dokonania jej oceny i otrzymuje specjalny formularz, który powinien wypełnić. Formularz zawiera różne pytania ewaluacyjne np. czy prezentacja została swobodnie wygłoszona, czy odczytana; czy zostały podane źródła bibliograficzne; czy wypowiedź była utrzymana w odpowiednim stylu; czy treść była zrozumiała itp.
KROK II
W trakcie trwania prezentacji osoba wyznaczona do przygotowania informacji zwrotnej robi notatki dotyczące formy i treści prezentacji oraz wystąpienia osoby prezentującej.
KROK III
Student/ka, który/a przedstawił/a prezentację, otrzymuje informację zwrotną od kolegi/koleżanki i może się odnieść do poszczególnych uwag.
- Studenci/tki, którzy/re mają ocenić prezentację kolegi/koleżanki uczą się, jak dawać rzetelną i konstruktywną informację zwrotną
- Osoby prezentujące mogą się dowiedzieć, jak udoskonalić tę sztukę (informacja zwrotna od kolegów/koleżanek jest zazwyczaj przyjmowana lepiej niż ta dawana przez nauczycieli/ki)
- Studenci/tki, którzy będą wygłaszali swoje prezentacje na kolejnych zajęciach, wiedzą, na co zwrócić szczególną uwagę
– Niektórzy studenci/tki mogą się czuć niekomfortowo, „krytykując” swoich kolegów/koleżanki.
+ Warto dokładnie wyjaśnić, jakie korzyści płyną z informacji zwrotnej dla osoby prezentującej.
– Niektóre uwagi studentów/ek na temat prezentacji kolegów/koleżanek mogą być niejasne.
+ Formularz oceny przygotowany dla studentów/ek, którzy/re mają dać informacje zwrotną kolegom/koleżankom, powinien być odpowiednio ustrukturyzowany, aby umożliwiał przygotowanie klarownej informacji dla osób prezentujących.
