ĆWICZENIA UTRWALAJĄCE
Wstęp teoretyczny
Nowe wiadomości, informacje, na które zwróciliśmy uwagę studentów/ek w czasie zajęć są przechowywane w pamięci krótkotrwałej bardzo krótko (zazwyczaj od 15 do 30 sekund). Aby umożliwić im przejście do pamięci długotrwałej konieczne jest ich powtarzanie. Stosowanie ćwiczeń umożliwiających powtarzanie poznanych treści już w trakcie zajęć, a także planowanie zajęć utrwalających do samodzielnego wykonania przez studentów/ki po zakończonych zajęciach ułatwi im zapamiętywanie nauczanego materiału.
Utrwalaniu wiadomości służą zarówno ćwiczenia o charakterze odtwórczym, wymagające jedynie ponownego, wielokrotnego powtórzenia zdobytych wcześniej wiadomości (powtarzanie podtrzymujące), jak i ćwiczenia o charakterze twórczym, wymagające głębszej refleksji nad zapamiętywanym materiałem i umiejętności jego połączenia z wcześniejszą wiedzą (powtarzanie opracowujące). Oczywiście bez ćwiczeń drugiego typu osiągnięcie założonych celów uczenia się jest niemożliwe.
Ćwiczenie I: LUKI
Google Slides + MS Teams (lub każde inne narzędzie umożliwiające spotkania online: Zoom, Google Meet etc.)
Pod koniec zajęć, do zastosowania w trakcie całego semestru
Online
Synchronicznie
Utrwalenie materiału, wydłużenie czasu przechowywania w pamięci studentów/ek informacji zdobytych podczas zajęć.
KROK I
Nauczyciel/ka przygotowuje tekst dotyczący materiału poznanego na zajęciach. Tekst zawiera luki wymagające uzupełnienia konkretnymi, kluczowymi z punktu widzenia nauczanych treści, informacjami (mogą to być ważne daty, nazwiska, terminy itp.). Tekst może być jeden (wspólny dla wszystkich studentów/ek) lub tekstów takich może być kilka (inny dla każdej grupy). Tekst/teksty zostają umieszczone na slajdach w Google Slides.
KROK II
Nauczyciel/ka dzieli studentów/ki na grupy za pomocą opcji Breakout Rooms w MS Teams. Każda grupa otrzymuje link do swojego slajdu w Google Slides i jej zadaniem jest uzupełnienie znajdującego się na slajdzie tekstu informacjami zdobytymi podczas zajęć. Dozwolone jest korzystanie z notatek i materiałów z zajęć.
KROK III
Nauczyciel/ka kontroluje przebieg ćwiczenia, mając podgląd wszystkich slajdów i mogąc na bieżąco monitorować postęp i poprawność wykonania tego ćwiczenia.
- Studenci mają możliwość powrócić do informacji, które były przekazywane na zajęciach i zatrzymać je dłużej w pamięci, co zwiększa szansę na ich trwałe zapamiętanie
- Współpraca w grupie, wspólne poszukiwanie informacji ma walor peer-tutoringu, a także wspiera integrację
- Korzystając z Google Slides, nauczyciel/ka ma możliwość skutecznego monitorowania pracy grupowej – na bieżąco widzi, jak jest postęp prac w poszczególnych grupach, może zatem interweniować w sytuacji, kiedy jedna grupa skończyła już ćwiczenia i nie ma nic więcej do zrobienia, a inne grupy jeszcze pracują (na przykład proponując grupie, która już się uporała z zadaniem, dodatkowe ćwiczenie lub dołączając do ich Pokoju i inicjując dyskusję)
- Studenci ćwiczą współpracę online
– Może się zdarzyć, że nie wszyscy studenci w grupie pracują równomiernie, jedna czy dwie osoby mogą uzupełnić wszystkie luki, a pozostałe osoby będą jedynie korzystać z efektów ich pracy.
+ Można minimalizować to ryzyko, zmniejszając liczebność grup (dzielimy studentów/ki na pary lub zespoły maksymalnie trzyosobowe) i dołączając na krótko do poszczególnych zespołów, a nie jedynie kontrolując postępy w wykonaniu zadania w Google Slides. Innym sposobem jest przydzielenie studentom/kom określonych ról, wtedy każdy jest odpowiedzialny za jakąś część zadania.
Ćwiczenie II: MAPA MYŚLI
Coogle
Po zajęciach, do wykorzystania w trakcie całego semestru
Online, blended
Synchronicznie
Utrwalenie nauczanych treści, stworzenie studentom/kom okazji do powtórzenia, ale też ponownego przeanalizowania informacji zdobytych podczas zajęć.
KROK I
Nauczyciel/ka zadaje studentom/kom zadanie do wykonania po zajęciach. Zadanie polega na stworzeniu mapy myśli, która będzie zawierała wszystkie istotne informacje przekazane studentom/kom w ramach realizowanego na zajęciach tematu. Zadanie jest grupowe, nauczyciel/ka dzieli studentów/ki na grupy (mogą to być grupy homogeniczne lub heterogeniczne – w tym wypadku oba rozwiązania będą miały swoje zalety). Przykładowe tematy:
- na zajęciach z historii literatury studenci mogą zostać poproszeni o zaprezentowanie w formie mapy myśli informacji na temat wizerunku dziecka w literaturze romantycznej
- na zajęciach z twórczego pisania studenci mogą zostać poproszenia o zaprezentowanie informacji na temat mimesis w formie mapy myśli
KROK II
Każda z grup spotyka się online w ustalonym przez siebie czasie i przygotowuje wspólnie mapę myśli.
KROK III
Na kolejnych zajęciach grupy prezentują swoje mapy i krótko je omawiają. Wszystkie mapy są dostępne dla studentów/ek po zajęciach.
- Ćwiczenie pozwala na aktywne powtórzenie przekazanych im na zajęciach treści – wymaga głębokiego przeanalizowania informacji, wydobycia logicznych powiązań, ustrukturyzowania informacji
- Możliwość wykonania tej pracy w grupie pozwala na konfrontację własnego sposobu myślenia ze sposobem myślenia kolegów, daje możliwość wykorzystania mocnych stron poszczególnych członków zespołu
- Konieczność wykonania mapy jakiś czas po zakończeniu zajęć, a potem jej omówienia na kolejnych zajęciach sprawia, że powtórki materiału są rozłożone w czasie, co sprzyja utrwalaniu poznanych treści
- Gotowe mapy myśli są materiałami ułatwiającymi powtórki w przyszłości – może się do nich odwoływać nauczyciel/ka na kolejnych zajęciach, kiedy konieczne jest sięgnięcie do przekazywanych wcześniej informacji; stanowią one też dobry materiał ułatwiający powtórkę materiału przed zaliczeniem czy egzaminem
– Tego typu ćwiczenie może być bardzo czasochłonne. Studenci wprawdzie wykonują mapę poza zajęciami, ale sama prezentacja i omówienia map przygotowanych przez wszystkie grupy zajmuje sporo czasu zajęciowego.
+ Problem ten można minimalizować, choć pewnie nie da się go całkowicie wyeliminować, ponieważ utrwalanie i powtarzanie materiału z natury rzeczy wymaga czasu. Można np. stosować to ćwiczenie nie po pojedynczych zajęciach, ale jako podsumowanie całego bloku zajęć poświęconych danej tematyce. Ćwiczenie nadal będzie czasochłonne, ale stosowanie go okazjonalnie nie powinno zaburzyć rytmu zajęć. Innym sposobem jest przeniesienie całej tej aktywności w tryb asynchroniczny i nadać jej wymiar rywalizacji – tylko najlepsza mapa myśli zostanie zaprezentowana na zajęciach.
– Nie wszyscy studenci w grupie mogą być równie zaangażowani w powstawanie mapy myśli; może się okazać, że jest ona dziełem jednej/dwóch osób.
+ Nauczyciel/ka może uprzedzić studentów/ki, że w trakcie prezentowania map na zajęciach wszyscy członkowie grupy będą musieli być aktywni. Bierni będą musieli odpowiedzieć na dodatkowe pytania nauczyciela/ki związane z prezentowaną mapą. Powinno to pomóc zmotywować wszystkich członków grupy do wspólnej pracy, bo tłumaczenie założeń stworzonej przez innych mapy myśli może być kłopotliwe.
Ćwiczenie III: STREFA STUDENTA
Padlet
Pod koniec zajęć, do zastosowania w trakcie całego semestru
Online
Synchronicznie
Utrwalenie materiału, wydłużenie czasu przechowywania w pamięci studentów/ek informacji zdobytych podczas zajęć.
Tego typu ćwiczenie warto stosować regularnie, można wprowadzić zasadę, że ostatnie 5/10 minut każdych zajęć jest poświęcone na tego typu aktywność. W przypadku niektórych przedmiotów może się okazać, ze ćwiczenia nie da się przeprowadzić w tak krótkim czasie – w takim wypadku może ono być kontynuowane z domu, także w trybie asynchronicznym.
KROK I
Nauczyciel/ka przygotowuje Padlet (widok „Ściana”) i prosi każdego studenta/kę o wpisanie trzech informacji podanych na zajęciach, które zapamiętał.
KROK II
Studenci pracują synchronicznie. Każdy student/ka wpisuje najpierw swoje imię, a później trzy wybrane przez siebie, zapamiętane informacje.
KROK III
Nauczyciel/ka monitoruje pracę. Żeby zachęcić studentów/ki do porównania swoich odpowiedzi i skomentowania wyborów dokonanych przez kolegów nauczyciel/ka może zadawać dodatkowe pytania.
- Studenci nie tylko powracają pamięcią do informacji zdobytych podczas zajęć, ale mogą skonfrontować zapamiętane przez siebie wiadomości z tymi, które zapamiętali koledzy z grupy, dzięki czemu mogą uniknąć przeoczenia jakiejś istotnej wiadomości
- Możliwość interakcji (opcja komentowania cudzych wypowiedzi w Padlecie) pozwala na wzmacnianie relacji w grupie
- Pisemna forma tego ćwiczenia daje szansę na zaangażowanie także tym osobom, które z różnych względów mniej chętnie wypowiadają się na forum
- Uzupełniony Padlet może być wykorzystywany jako pomoc w dalszej nauce
– Mniej aktywni studenci mogą zwlekać z wpisaniem odpowiedzi do momentu, kiedy wyświetlą się odpowiedzi kolegów, a potem po prostu przepisać informacje zawarte w cudzych odpowiedziach.
+ Nawet w takiej sytuacji cel ćwiczenia zostanie, przynajmniej częściowo, osiągnięty, bo „przepisując” cudzą odpowiedź, student/ka powtarza materiał, a o to chodzi w tym ćwiczeniu. Studentów/ki, którzy/re udzielili/ły identycznych odpowiedzi, można poprosić o różnego rodzaju uzupełnienia (np. – jeśli jest to uzasadnione merytorycznie – o ustalenie hierarchii ważności trzech ustalonych informacji lub uzasadnienie ich kluczowego znaczenia dla omawianych treści itp.).
Ćwiczenie IV: ZABAWA W DOPASOWYWANIE
LearningApps
Pod koniec zajęć, do wykorzystania w trakcie całego semestru
Online, blended, kontaktowo
Synchronicznie/asynchronicznie
Utrwalenie materiału, wydłużenie czasu przechowywania w pamięci studentów/ek informacji zdobytych podczas zajęć.
Ćwiczenie da się wykorzystać także w formule kontaktowej: pytania i odpowiedzi można albo napisać na pasujących do siebie kartach, albo poprosić studentów/ki o skorzystanie z LearningApps na swoich telefonach komórkowych.
KROK I
Nauczyciel/ka przygotowuje zestaw pytań i odpowiedzi stanowiących przypomnienie najistotniejszych wprowadzonych podczas zajęć treści.
KROK II
Wykorzystując opcję Pasujące pary w Learning Apps nauczyciel/ka przygotowuje test dla studentów/ek: ich zadaniem będzie dopasowanie właściwej odpowiedzi do każdego pytania. Warto pamiętać, że LearningApps umożliwia w tym teście wprowadzenie materiału wizualnego i dźwiękowego, zatem w formie odpowiedzi mogą się pojawić np. obrazy, fotografie czy krótkie nagrania.
KROK III
Zadaniem studentów/ek jest dopasowanie właściwych odpowiedzi do zadanych pytań. Studenci pracują indywidualnie. Poprawnie dopasowane pary znikają, więc poprawność wykonania zadania weryfikowana jest automatycznie.
- Studenci mają możliwość powrócić do informacji, które były przekazywane na zajęciach i zatrzymać je dłużej w pamięci, co zwiększa szansę na ich trwałe zapamiętanie
- Możliwość wykorzystania zróżnicowanych materiałów uatrakcyjnia ćwiczenie
- Studenci pracują indywidualnie, każdy ma czas, aby powtórzyć wprowadzony na zajęciach materiał
- Zapominanie nowych treści następuje najszybciej bezpośrednio po ich wprowadzeniu, więc ćwiczenie takie przeprowadzone w końcowej partii zajęć daje szansę na przeciwdziałanie temu procesowi
– Ćwiczenie powinno pozwolić na zatrzymanie na dłużej nowo poznanych treści, ale bez kolejnych ćwiczeń utrwalających, dobrze rozplanowanych w czasie może się okazać mało skuteczne.
+ Można zaproponować studentom/kom analogiczne quizy do samodzielnego wykonania także po zajęciach, udostępniając link czy kod do quizu w odpowiednim momencie i określając termin, do którego ćwiczenie powinno zostać wykonane.
– Ćwiczenie takie może być postrzegane przez studentów/ki jako nudna gra, którą trzeba wykonać jak najszybciej, nie poświęcając jej zbyt wiele uwagi.
+ Aby zminimalizować to ryzyko warto unikać nadużywania tego typu quizów i uważnie wybierać zajęcia/materiał, który można efektywnie powtórzyć za pomocą gry w dopasowywanie. Na przykład: jeśli na zajęciach z historii literatury nauczyciel/ka poprosi studentów/ki o dopasowanie tytułu dzieła do nazwiska autora, takie ćwiczenia na pewno będzie postrzegane jako nudne. Jeśli natomiast zadaniem studentów/ek będzie dopasowanie cytatu do możliwej interpretacji, student/ka będzie musiał/a poświęcić trochę uwagi, aby poprawnie wykonać zadanie.
Ćwiczenie V: DZIENNIK
MS Teams
Po zajęciach, do zastosowania w trakcie całego semestru
Online, blended
Asynchronicznie
Utrwalenie nauczanych treści, stworzenie studentom/kom okazji do powtórzenia, ale też ponownego przeanalizowania informacji zdobytych podczas zajęć; wzmacnianie refleksji studenta/ki nad procesem uczenia się.
Ćwiczenie najlepiej się sprawdza, jeśli jest przeprowadzane po wprowadzeniu większej partii materiału, a więc jako podsumowanie i utrwalenie wiadomości poznanych w ramach całego bloku tematycznego, a nie pojedynczych zajęć.
KROK I
Nauczyciel/ka prosi studentów/ek o przygotowanie w domu krótkiej wypowiedzi pisemnej, w której odpowiedzą na pytanie, co było dla nich najbardziej zaskakującą (lub najbardziej wartościową, przydatną, kluczową) informacją zdobytą na zajęciach w trakcie omawiania danego zagadnienia (bloku tematycznego) i dlaczego. Teksty mają być krótkie (nie dłuższe niż jedna strona).
KROK II
Swoje wypowiedzi studenci umieszczają w Notesie zajęć (w sekcji Notesy uczniów w Teams, będącej ich przestrzenią „prywatną”, do której poza studentem/ką dostęp ma tylko nauczyciel/ka).
KROK III
Nauczyciel/ka czyta wypowiedzi uczniów/uczennic i decyduje o rodzaju informacji zwrotnej, jaka jest konieczna w poszczególnych przypadkach (krótki komentarz, podjęcie danego wątku/problemu podczas zajęć, indywidualne konsultacje z uczniem). Należy pamiętać, że celem tego ćwiczenia jest stworzenie studentom/kom okazji, aby powrócili ponownie do poznanego już materiału (większej jego partii), przemyśleli ją raz jeszcze i poddali osobistej refleksji, jest to także ćwiczenie wspierające namysł nad własnym procesem uczenia się. Nauczyciel/ka nie ocenia prac studentów/ek, czyta je, aby zaoferować ewentualne wsparcie, podpowiedzieć rozwiązanie problemów czy wątpliwości, jakie mogą się pojawić itp.
KROK IV
Kolejne eseje (stanowiące podsumowanie kolejnych bloków tematycznych) gromadzone są w Notesie ucznia. Student/ka ma do nich cały czas dostęp, może powrócić do zawartych w nich spostrzeżeń zawsze, kiedy będzie to potrzebne. W ten sposób może monitorować swój proces uczenia się.
- Ćwiczenie pozwala na aktywne powtórzenie poznanych treści, skłania do ponownego przeanalizowania zdobytych informacji, sprzyja zapamiętaniu, ale i głębszemu rozumieniu poznanych treści
- Ćwiczenie skłania do indywidualnej refleksji na temat omawianych na zajęciach zagadnień, umożliwia zindywidualizowane, zaangażowane podejście
- Stosowane regularnie pozwala wyrobić nawyk refleksyjnego podejścia do procesu uczenia się
- Dla nauczyciela/ki jest to zarówno jeszcze jedna okazja do sprawdzenia stopnia zrozumienia nauczanych treści, jak i okazja do poznania sposobu myślenia oraz indywidualnych potrzeb swoich studentów/ek
– Ćwiczenia wymaga dużego zaangażowania ze strony prowadzącego/ej i studentów/ek. Cel uda się skuteczniej osiągnąć, jeśli studenci wykażą się samodzielnością, a nawet kreatywnością, niestety, istnieje ryzyko, że potraktują to ćwiczenie jako kolejne zadanie do zaliczenia, nie poświęcając mu zbyt wiele uwagi i pogłębionej refleksji.
+ Aby zachęcić studentów/ki do większego zaangażowania można zaproponować alternatywne dla pisemnego eseju formy: krótkie nagrania, fotoreportaż, komiks itp. Na zaangażowanie studentów/ek w dłuższej perspektywie będzie też wpływała informacja zwrotna udzielana przez nauczyciela/ki: jeśli studenci będą widzieli, że nauczyciel/ka zwraca uwagę na ciekawe obserwacje, które stają się punktem wyjścia np. dla inspirujących dyskusji na zajęciach, ich motywacja będzie wzrastać.
