REFLEKSJA
Wstęp teoretyczny
Uczenie się przez całe życie staje się nieodzownym elementem doświadczenia każdego, kto chce się rozwijać i zdobywać nowe umiejętności. Dlatego zdolność do uczenia się i poddawania refleksji własnych doświadczeń jest tak ważna. Klasyczny paradygmat nauczania, oparty na transmisji wiedzy i ukierunkowany na pracę indywidualną traci na znaczeniu. Zastępuje go nowoczesny paradygmat oparty na interakcji pomiędzy nauczycielem/ką i uczniami/uczennicami, dzięki której zdobywana jest i przyswajana wiedza, paradygmat uwzględniający rolę krytycznego myślenia i umiejętności współpracy. W ciągle zmieniającym się społeczeństwie nauczyciel/ka staje się partnerem/ką ucznia/uczennicy, jego/jej pomocnikiem, nie jest już tylko kimś, kto przekazuje wiedzę, ale kimś, kto pozwala zrozumieć jej znaczenie. Refleksyjności w edukacji służy na pewno uczenie się przez doświadczenie. Refleksja nie ogranicza działania, przeciwnie: zachęca do podejmowania nowych prób mimo popełnionych błędów, motywuje do stawiania nowych hipotez i testowania ich poprzez eksperymenty.
Podsumowując, powiedzieć można, że refleksja w edukacji to postawa aktywna, wykorzystująca krytyczne myślenie do analizy zarówno tego, co dzieje się w umyśle uczącego się, jak i efektów jego działań. Pozwala nie tylko ocenić jego osiągnięcia, ale też zidentyfikować obszary problematyczne, odnaleźć równowagę między teorią a praktyką.
Mówiąc o refleksji w edukacji, musimy pamiętać, że nauczyciel/ka jest niezwykle ważnym elementem tego procesu. To on musi zadawać pytania typu: „Kto?”, „Jak?”, „Dlaczego?”. Nauczyciele/ki muszą też brać pod uwagę okoliczności, w jakich odbywa się nauczanie (online, blended, kontaktowo). To one określają możliwe sposoby wspierania rozwoju zdolności do refleksji, do zdobywania i rozumienia nowych doświadczeń.
Ćwiczenie I: CO? I CO? I CO TERAZ?
Kahoot
W trakcie semestru, po pierwszych zajęciach, w podsumowującej części zajęć
To ćwiczenie można wykonać po zakończeniu omawiania jakiegoś zagadnienia, zjawiska, procesu, dzieła sztuki itp.
Online
Synchronicznie
Wprowadzenie jednej z najprostszych form refleksji – przechodząc przez trzy fazy, student/ka skupia się na doświadczeniu, jego konsekwencjach oraz ich wpływie na przyszłość.
Model dostarcza jednej z najprostszych, ale bardzo skutecznych form refleksji.
KROK I
W ostatniej fazie omawiania danego problemu/zagadnienia nauczyciel/ka formułuje trzy pytania: Co? I co? I co teraz? (wykorzystując Kahoot). Nauczyciel/ka prosi studentów/ki o przemyślenie odpowiedzi. Pytania dotyczą nowych wiadomości, które student/ka zdobył/a podczas zajęć.
KROK II
Studenci/studentki korzystają z Kahoota, żeby odpowiedzieć na pytania.
KROK III
Kahoot generuje chmurę słów na podstawie odpowiedzi udzielonych przez studentów/ki.
KROK IV
Studenci/tki omawiają chmurę słów. Sprawdzają, jakie odpowiedzi pojawiły się najczęściej i zastanawiają się dlaczego.
- Ćwiczenie pozwala na spersonalizowanie zdobytej wiedzy, zrozumienie jej kontekstu.
- Studenci/ki oceniają proces refleksji i własne doświadczenia.
– Istnieje niebezpieczeństwo, że studenci/tki nie zrozumieją istoty tego ćwiczenia poświęconego refleksji i potraktują je jedynie jako rozrywkę.
+ Można zminimalizować to ryzyko, tłumacząc studentom/kom, na czym polegają kognitywne metody nauczania, dlaczego ważne jest personalizowanie otrzymanych informacji. Można wykorzystać przykłady dostępne na stronie: https://www.edutopia.org/article/5-ways-use-word-clouds-classroom
Ćwiczenie II: MÓJ AKADEMICKI BLIŹNIAK
Zoom, Teams itp.
Na pierwszych zajęciach
Ta metoda autorefleksji może być stosowana jedynie na początku studiów.
Online, blended, kontaktowo
Synchronicznie/asynchronicznie
Pobudzenie motywacji studentów/ek.
Nie jest tajemnicą, że na uniwersytety trafiają czasem studenci/tki pozbawieni/one motywacji. To ćwiczenie wymaga pogłębionej refleksji i oceny własnych perspektyw zawodowych.
KROK I
Podczas wykładu wprowadzającego nauczyciel/ka omawia (ze studentami/kami) istotę nauczanego przedmiotu, jego cele, założenia i miejsce w programie studiów. Nacisk jest położony na określenie oczekiwań studentów/ki.
Następnie nauczyciel/ka prosi studentów/ki, aby wyobrazili/ły sobie siebie jako przyszłych absolwentów – wykonujących określony zawód.
KROK II
„Akademicki bliźniak” to personalizacja studenta/ki jako przyszłego fachowca w danej dziedzinie. Studenci/tki mogą tego dokonać w dowolny sposób – wykorzystując skojarzenia, symbole, bohaterów.
Studenci/tki są proszeni/one o umieszczenie swojego „akademickiego bliźniaka” w otoczeniu stworzonym na wzór tego, w którym żyją. W tym celu mogą skorzystać z materiałów w Internecie lub wykonać rysunki. Efekt wizualizacji „akademickiego bliźniaka” jest prezentowany na forum.
KROK III
Krok trzeci odbywa się asynchronicznie. Zadaniem studentów/ek jest wypisanie (1) potrzeb, (2) marzeń i (3) celów stworzonego przez siebie „akademickiego bliźniaka”.
KROK IV
„Akademiccy bliźniacy” stworzeni przez wszystkich studentów/studentki są prezentowani na platformie (z której korzysta nauczyciel/ka i studenci/tki) przez cały semestr.
- Studenci/tki mogą lepiej się poznać, co ma istotne znaczenie dla przyszłej współpracy między nimi.
- Nauczyciel/ka może dowiedzieć się, jakie są oczekiwania i cele studentów/ek. Ma także okazję lepiej i głębiej ich poznać.
- Tworząc swojego „akademickiego bliźniaka”, studenci/tki muszą poddać głębszej refleksji swoje motywacje, cele i wybory. W przyszłości pomoże im to znaleźć motywację do nauki, wyznaczyć sobie cele, ustalić kryteria oceny swoich osiągnięć.
– Niektórym studentom/kom może być trudno otworzyć się przed innymi, mówić otwarcie o swoich osobistych sprawach.
+ Należy wyjaśnić studentom/kom, że w tym ćwiczeniu nie są proszeni o ujawnianie żadnych bardzo osobistych informacji. Mogą przedstawić swoje wyobrażenia o własnej przyszłości zawodowej w takim zakresie, jaki uznają za akceptowalny i komfortowy dla nich.
+ Nauczyciel/ka może przedstawić własnego „akademickiego bliźniaka” – jak on/ona niegdyś wyglądał/a
Ćwiczenie III: DOSKONALMY SIĘ RAZEM!
Kahoot
Część podsumowująca zajęć; ostatnie zajęcia; po pierwszych zajęciach
Online
Synchronicznie
Wzięcie przez studentów/ki częściowej odpowiedzialności za efekty uczenia się.
Informacja zwrotna jest integralnym elementem procesu dydaktycznego: jest korzystna zarówno dla studenta/ki oraz nauczyciele/ki, jak również dla jakości kształcenia w ogóle.
KROK I
Nauczyciel/ka tworzy test za pomocą aplikacji Kahoot. Odpowiedzi w teście wymagają od studentów/ek refleksji na temat fenomenu, obiektu, procesu, problemu, który był omawiany na zajęciach. Pytania muszą dotyczyć bezpośrednio omawianego materiału, ale wychodzić poza podstawowe informacje. Np. studenci/tki otrzymują stwierdzenie: „Sztuka konceptualna powstała w akcie sprzeciwu wobec konsumenckiego podejścia do sztuki – traktowania jej jako dobra na sprzedaż”. Studenci/tki mają cztery odpowiedzi do wyboru: (I) ta informacja była dla mnie nowa, (II) ta informacja wydaje mi się niezbędna, (III) ta informacja jest dodatkowa, (IV) ta informacja nie jest dla mnie interesująca.
KROK II
Nauczyciel/ka wyjaśnia studentom/kom, co mają zrobić i prosi o rozwiązanie testu (Kahoot).
KROK III
Studenci/tki wykonują zadanie i omawiają wyniki z nauczycielem/ką. Wyniki pokazują, jak wielu studentów uznało daną informację za nową, a także, jak studenci/tki oceniają przydatność przekazywanych im informacji. Jeśli ktoś uznał daną informację za niepotrzebną, trzeba wyjaśnić dlaczego.
- Studenci/tki są traktowani jak partnerzy w procesie dydaktycznym.
- Fakt, że studenci/tki mogą wyrazić swoje zdanie i uczestniczyć w dyskusji na temat przedmiotu studiów sprawia, że ich poczucie własnej wartości, motywacja i odpowiedzialność wzrastają.
- Nauczyciel/ka ma okazję przetestować skuteczność swoich metod dydaktycznych.
- Studenci/tki rozwijają krytyczne myślenie.
Ryzyko dotyczy z jednej strony studentów/ek, z drugiej nauczyciela/ki:
– Studenci/tki mogą nie być szczerzy. Mogą nie chcieć ujawnić swojej prawdziwej opinii w obawie przed urażeniem nauczyciela/ki.
+ Nauczyciel/ka musi wyjaśnić studentom/kom, że krytyczna opinia, jeśli jest dobrze uzasadniona, stanowi wartościowy element procesu dydaktycznego. Studenci/tki i nauczyciel/ka współpracują na zasadach partnerskich, bo mają wspólny cel, którym jest rozwój merytoryczny/profesjonalny.
– Choć ćwiczenie wydaje się proste, może się okazać bardzo czasochłonne dla nauczyciela/ki, bo pytania muszą być dobrze przemyślane i przygotowane, a to wymaga czasu. Nauczyciel/ka musi się też liczyć z krytyką ze strony studentów/ek.
+ Ćwiczenie wspiera rozwój zawodowy nauczyciela/ki i pomaga w budowaniu bliskich relacji ze studentami/kami. Pomaga osiągnąć w przyszłości lepsze wyniki, zatem jest to wysiłek, który się opłaca.
Ćwiczenie IV: WYKRES SAMOOCENY UMIEJĘTNOŚCI
Zoom, Teams itp.
MATLAB, Excel, Google Sheets itp. (narzędzia cyfrowe umożliwiające tworzenie wykresów)
Część wstępna, główna i końcowa zajęć; w trakcie całego semestru
Online
Asynchronicznie
Rysowanie wykresu określającego własne umiejętności w oparciu o autorefleksję.
Wykres samooceny umiejętności to forma graficznego zwizualizowania procesu samooceny. Uzupełniany regularnie pokazuje wzrost umiejętności.
KROK I
Na początku semestru nauczyciel/ka wyjaśnia, jak wykonać to zadanie, czyli jak prowadzić dziennik samooceny zgodnie z określonymi kryteriami:
- Zadanie było trudne (w dziesięciostopniowej skali)
- Zadanie wymagało skorzystania z dodatkowych źródeł (w dziesięciostopniowej skali)
- Zadanie było łatwe (w dziesięciostopniowej skali)
- Zadanie nie wymagało skorzystania z dodatkowych źródeł (w dziesięciostopniowej skali)
KROK II
Studenci/tki wypełniają dziennik podczas całego semestru, oceniając każde wykonywane zadanie/realizowany projekt.
KROK III
Co jakiś czas studenci/tki przygotowują wykres na podstawie danych z dziennika i pokazują go na forum.
KROK IV
Na koniec semestru każdy student/ka prezentuje kompletny wykres samooceny umiejętności nauczycielowi/ce i omawia go z nim/nią.
Studenci/tki monitorują swój proces uczenia i czynione postępy
– Studenci/tki mogą mieć trudności z korzystaniem z programów do tworzenia wykresów.
+ Na pewno będą w grupie studenci/tki, którzy/re będą potrafili/ły to zrobić. Mogą odegrać rolę mentorów/ek lub nauczycieli/ek dla tych, którzy mają trudności z korzystaniem ze wspomnianych programów.
– Niektórzy studenci/tki mogą nie chcieć prezentować wykresów na forum, zawarte w nich informacje mogą uważać za zbyt osobiste. Niektórzy studenci/tki mogą chcieć się zaprezentować jako osoby, które wszystko potrafią, inni, którym brakuje pewności siebie, mogą powątpiewać w swoje możliwości.
+ Można zdecydować, że ćwiczenie to robią tylko chętni studenci/tki – ci/te, którzy/re są naprawdę zainteresowani/e refleksją nad własnym procesem uczenia i chcą wiedzieć, jakie postępy robią. Można wtedy omawiać wykresy indywidualnie, podczas konsultacji, a nie w trakcie zajęć, na forum.
Ćwiczenie V: TWORZENIE. ŁĄCZENIE.KOLAŻ
Podsumowująca część zajęć; po pierwszych zajęciach
Online / blended
Asynchronicznie
Pobudzenie kreatywności, zaprezentowanie kolażu obrazów dokumentujących proces uczenia się i stanowiących jednocześnie barwną stymulację dla autorefleksji.
Źródło: https://medium.com/@teachrsolutions/15-digital-tools-for-student-reflection-on-learning-65ef12141fb8
KROK I
Nauczyciel/ka wyjaśnia, jak użyć zdjęć, naklejek, ramek i tekstów, aby stworzyć kolaże
KROK II
Studenci/tki otrzymują określoną ilość czasu na stworzenie swoich kolaży, które będą odzwierciedlały to, czego się nauczyli.
KROK III
Na ostatnich zajęciach studenci/tki prezentują i omawiają swoje kolaże. Najlepsze z nich zostaną zamieszczone na profilu społecznościowym szkoły wyższej.
- Ćwiczenie pobudza kreatywność studentów/ek.
- Kreatywność w procesie dydaktycznym podbudza motywację i osobiste zaangażowanie.
- Ćwiczenie to angażuje studentów/ek, daje im poczucie, że nauka może być też zabawą.
- Nauczyciel/ka może ocenić, jak efektywna była jego/jej praca ze studentami/kami i na ile udało się osiągnąć założone cele.
– Dla studentów/ek, których kompetencje cyfrowe nie są duże, ćwiczenie to może się okazać bardzo trudne.
+ Na pewno będą w grupie studenci/tki, którzy/re mają odpowiednie kompetencje. Mogą odegrać rolę mentorów/ek lub nauczycieli/ek dla tych, którzy mają trudności z korzystaniem z narzędzi cyfrowych.
