SPRAWDZENIE STOPNIA ZROZUMIENIA NAUCZANYCH TREŚCI
Wstęp teoretyczny
Ponieważ każdy student/ka przyswaja informacje w inny sposób i w innym tempie jest rzeczą ważną, aby mieć pewność, że przed przejściem do kolejnego elementu budowanej w trakcie zajęć wiedzy wszyscy ich uczestnicy opanowali prezentowane dotąd treści i że zostały one zrozumiane w odpowiedni sposób. Czasem wystarczy w tym celu zadać kilka pytań kontrolnych, czasem potrzebne są bardziej rozbudowane ćwiczenia. Przyczyny niezrozumienia przez całą grupę lub przez część studentów/ek omawianego materiału mogą być różne: zbyt trudny lub niedostosowany do możliwości percepcyjnych części studentów/ek sposób prezentacji treści, brak ćwiczeń praktycznych umożliwiających sprawdzenie w praktyce poznanej teorii, ale też chwilowa dekoncentracja studentów/ek. Przyczyną niezrozumienia może być również brak odpowiedniego kontekstu lub przygotowania teoretycznego, które nauczyciel/ka uznał za oczywiste. W przypadku zajęć zdalnych czynników wpływających na dłuższe lub krótsze „wyłączenie” się z zajęć może być więcej niż w trakcie spotkań kontaktowych, dochodzą bowiem takie czynniki, jak choćby chwilowe problemy techniczne, sytuacja domowa odwracająca uwagę od zajęć, a być może nawet wymagająca natychmiastowej interwencji, a zatem odejścia od komputera. Dlatego tak ważne jest, aby przed przystąpieniem do kolejnej części zajęć, czyli przed wprowadzeniem kolejnej partii materiału, upewnić się, że wszyscy studenci/tki w wystarczającym stopniu zrozumieli dotychczas przekazane informacje. Jeśli okaże się, że cała grupa nie zrozumiała nauczanych treści, należy powtórzyć tę partię materiału – najlepiej korzystając z innej metody podawczej i stosując inne ćwiczenia. Jeśli część studentów/ek ma problem ze zrozumieniem materiału, podczas kiedy inni opanowali go bardzo dobrze, konieczne jest zaplanowanie dodatkowych ćwiczeń, które pozwolą wyrównać poziom zrozumienia nauczanych treści (można tu skorzystać np. z peer-tutoringu i zaplanować ćwiczenia tak, żeby studenci/tki, którzy opanowali materiał pomogli w jego zrozumieniu tym, którzy mieli z nim problem lub wykorzystać pracę w grupach, zadając studentom/kom, którzy/re nie mieli/miały problemu ze zrozumieniem nauczanych treści ćwiczenia utrwalające ich wiedzę, a dla grup mających problemy ze zrozumieniem materiału, planując powtórzenie prezentowanych treści pod okiem nauczyciela/ki).
Ćwiczenie I: BURZA MÓZGÓW
Padlet
Na końcu zajęć
Online/blended
Synchronicznie / asynchronicznie
Sprawdzenie stopnia zrozumienia przyswojonych treści, sprawdzenie umiejętności wykorzystania zdobytych na zajęciach wiadomości do rozwiązania konkretnego problemu.
Ćwiczenie można przeprowadzić również w formule asynchronicznej, pozwalając studentom/kom na jego wykonanie w dowolnym czasie po zajęciach i ustalając czas jego zakończenia tak, aby można je było zweryfikować przed kolejnymi zajęciami.
KROK I
Prowadzący/a formułuje pytanie/problem możliwe do rozwiązania na podstawie zdobytej w czasie zajęć wiedzy, nie będące jednak prostym powtórzeniem którejś z przekazanych informacji. Pytane powinno mieć charakter otwarty, bez jednej poprawnej odpowiedzi. Każda dobrze uargumentowana odpowiedź, świadcząca o zrozumieniu problemu jest akceptowana.
Przykładowe pytania/problemy:
– na zajęciach z historii literatury, po zaprezentowaniu estetyki rokokowej nauczyciel/ka może poprosić studentów/ki o wyjaśnienie, dlaczego rokoko określa się jako sfeminizowane?
– na zajęciach z komunikacji międzykulturowej, po omówieniu kultury wysoko i niskokontekstowej nauczyciel/ka może poprosić studentów/ki o podanie przykładów błędów międzykulturowych, które przedstawiciel kultury wysokokontekstowej może popełnić w kraju o kulturze niskokontekstowej i odwrotnie.
KROK II
Studenci/tki uzyskują dostęp do Padletu zawierającego sformułowane przez prowadzącego pytanie/problem.
KROK III
Studenci/tki, pracując indywidualnie, udzielają odpowiedzi na zadane pytanie/rozwiązują problem. Odpowiedzi/rozwiązania umieszczane są na Padlecie. Każdy student/ka wpisuje najpierw swoje imię, a później swoją odpowiedź lub wymyślony przez siebie przykład.
KROK IV
Prowadzący/a na bieżąco monitoruje wpisy, w razie stwierdzenia błędów, świadczących o niezrozumieniu przekazywanych treści interweniuje i wyjaśnia problematyczne elementy.
KROK V
Uaktywniając funkcję komentarzy w Padlecie, prowadzący/a umożliwia studentom/kom komentowanie odpowiedzi/rozwiązań zaprezentowanych przez kolegów. Może poprosić studentów/ki o wskazanie odpowiedzi, która jest najbardziej przekonująca lub wybranie przykładu, który najbardziej im się spodobał.
- Prowadzący/a otrzymuje natychmiastową informację zwrotną na temat zrozumienia (bądź nie) określonej partii materiału
- Studenci/tki mają od razu możliwość sprawdzenia zdobytej wiedzy w sposób aktywny, a nie jedynie biernie powtórzyć przekazane przez prowadzącego/cą informacje
- Indywidualna praca studentów/ek prowadzona w tym samym czasie pozwala zarówno sprawdzić stopień zrozumienia danego zagadnienia przez pojedynczych studentów/ki, jak i daje im w końcowej fazie możliwość porównania swojej odpowiedzi z odpowiedziami kolegów i znalezienia w nich dodatkowej inspiracji lub lepszego wyjaśnienia wyjściowego zagadnienia
– Nie zawsze możliwe będzie sprawdzenie w ten sposób wszystkich istotnych treści przekazywanych na zajęciach, często bowiem nie da się jednego pytania/problemu sformułować tak, aby odpowiedź/rozwiązanie wymagały zintegrowania całej zdobytej na zajęciach wiedzy.
+ Można zaproponować kilka Padletów z różnymi pytaniami/problemami, z których każdy będzie dotyczył innego prezentowanego na zajęciach problemu, a studentom/kom pozostawić wybór, na które z tych pytań chcą odpowiedzieć. Jeśli któryś z Padletów pozostanie pusty lub znajdzie się na nim bardzo mało wpisów, może to być dodatkowa informacja dla prowadzącego/ej, że ten element zajęć, którego dotyczy dany Padlet, mógł być dla studentów/ek szczególnie trudny lub niezrozumiały.
+ Pomocne może być zaproponowanie studentom/kom tabeli, która pozwoli im ocenić stopień zrozumienia poszczególnych elementów nauczanych treści tak, aby ustalić te zagadnienia, które stwarzają największy problem.
Ćwiczenie II: PYTANIA KONTROLNE
Mentimeter
W trakcie całych zajęć
Online/blended/kontaktowo
Synchronicznie
Sprawdzenie, czy prezentowany materiał został zrozumiany i czy prowadzący/a może kontynuować. Ćwiczenie może być użyteczne także, aby stymulować dyskusje na zajęciach lub przeprowadzić studentów/ki przez bardziej złożone zagadnienie.
Ćwiczenie szczególnie dobrze nadaje się do zastosowania podczas wykładów, kiedy rola studenta/ki jest z założenia mniej aktywna, a prowadzący/a ma mniej możliwości przekonania się, czy wszyscy studenci/ki nadążają za tokiem wywodu.
KROK I
Prowadzący/a dzieli materiał, który ma być przedstawiony studentom/kom, na mniejsze części, precyzyjnie opracowuje strukturę wykładu/prezentacji.
KROK II
Do każdej części prowadzący/a przygotowuje pytanie lub pytania (nie więcej niż trzy) sprawdzające zrozumienie kluczowych dla prezentowanego wywodu elementów.
KROK III
Po każdej części prowadzący/a zadaje studentom/kom pytania kontrolne za pomocą Mentimetera. Odpowiedzi są prezentowane grupie.
KROK IV
Prowadzący/a ma możliwość skorygowania pojedynczych błędów, jeśli się takie pojawią. Jeśli błędnych odpowiedzi jest dużo, prowadzący/a może powtórzyć tę część wykładu/prezentacji, która okazała się zbyt trudna lub niezrozumiała dla większości słuchaczy, zwracając uwagę na konieczność zmodyfikowania sposobu przekazywania treści.
- Prowadzący/a ma pewność, że studenci/tki podążają za tokiem wykładu
- Ćwiczenie można wykorzystać, aby zainicjować dyskusję
- Prowadzący/a ma możliwość wytłumaczenia kłopotliwych treści w inny lub bardziej obszerny sposób, jeśli zachodzi taka potrzeba
- Studenci/tki mogą efektywniej uczestniczyć w zajęciach, minimalizuje się bowiem ryzyko sytuacji, w której nie zrozumiawszy jednego elementu wywodu, mają problem z kolejnymi
– W przypadku bardzo licznych grup wykładowych analiza bardziej rozbudowanych odpowiedzi studentów/ek może być trudna lub wręcz niemożliwa.
+ W takim przypadku, jeśli to możliwe, warto zaproponować pytania, które wymagają jedynie wyboru jednej ze zdefiniowanych wcześniej przez prowadzącego/cą odpowiedzi (test jednokrotnego wyboru), a wyniki wyświetlić w postaci wykresów słupkowych. Pozwala to na ich szybką analizę.
Ćwiczenie III: KTO PYTA NIE BŁĄDZI
Każde, które oferuje dokumenty współdzielone (np. MS Teams, Google Docs)
Na końcu zajęć
Online/blended
Synchronicznie z elementem asynchronicznym
Sprawdzenie stopnia zrozumienia przyswajanych treści, zachęcenie studentów/ek do refleksji nad prezentowanymi na zajęciach zagadnieniami i samodzielnego zdiagnozowania miejsc, które są dla nich niezrozumiałe lub trudne.
KROK I
Prowadzący/a przygotowuje dokument zawierający tabelę z dwiema kolumnami – pierwsza przeznaczona jest na pytanie, druga na odpowiedź.
KROK II
Dokument jest udostępniony wszystkim studentom/kom pod koniec zajęć. Każdy student/ka jest proszony/a o wpisanie jednego najważniejszego pytania dotyczącego tego elementu zajęć, który budzi jego wątpliwości, wydaje mu się problematyczny, chciałby prosić o jego uzupełnienie czy doprecyzowanie. Pytanie nie są anonimowe, studenci/tki są proszeni/one o podpisanie ich.
KROK III
Studenci/tki pracują synchronicznie, wpisując swoje pytania do tabeli. Prowadzący/a monitoruje ten proces: samo zadanie pytania może już ujawnić problemy z rozumieniem treści zajęć i czasem interwencja nauczyciela/ki może być potrzebna już na etapie jego formułowania.
KROK IV
Prowadzący/a prosi studentów/ki, aby zapoznali/ły się z pytaniami kolegów i wybrali te, na które są w stanie udzielić odpowiedzi i wpisali swoje odpowiedzi w odpowiednie miejsca tabeli. Odpowiedzi również powinny zostać podpisane. Na każde pytanie może odpowiedzieć więcej niż jeden student/ka. Ponieważ ćwiczenie takie jest czasochłonne – ten element można potraktować jako rodzaj zadania domowego.
KROK V
Prowadzący/a monitoruje odpowiedzi udzielane przez studentów/ki sobie nawzajem. Jeśli pojawiają się tam drobne błędy wprowadza konieczne korekty lub włącza się w „dyskusję”. Jeśli pytania i odpowiedzi ujawniają głębsze problemy ze zrozumieniem treści zajęć, konieczne jest powtórzenie problematycznej partii materiału.
- Prowadzący/a otrzymuje informację zwrotną na temat stopnia zrozumienia treści przekazywanych na zajęciach, a w razie kłopotów może zareagować i wyjaśnić kwestie problematyczne lub niezrozumiałe
- Studenci/tki są zachęcani/ane do samodzielnego analizowania omawianego na zajęciach materiału, aktywnego udziału w procesie uczenia się i konieczności monitorowania tego procesu
- Odpowiedzi udzielane przez studentów/ki są rodzajem peer-tutoringu, który jest bardzo efektywny – rówieśnicy potrafią często bardzo trafnie wytłumaczyć swoim kolegom zagadnienia, które sami opanowali
- Ćwiczenie takie może też wspierać nawyk zwracania się do kolegów z merytorycznymi pytaniami dotyczącymi treści zajęć, co służy integracji grupy i kształtuje umiejętności wspólnego, zespołowego rozwiązywania problemów
– Niektóre pytania mogą pozostać bez odpowiedzi.
+ Jeśli są to pojedyncze pytania, odpowiedzi może udzielić nauczyciel/ka. Jeśli wszystkie pytania (lub ich większość) pozostaną bez odpowiedzi, należy każdorazowo przeanalizować możliwe przyczyny takiego stanu rzeczy, a mogą one być bardzo różne. Być może studenci/tki nie są w stanie odpowiedzieć na sformułowane w tabeli pytania (problem ze zrozumieniem przekazywanych treści), być może nie przywiązują do tego wagi, nie chce im się tego zrobić (problem z relacjami w grupie lub/i relacją pomiędzy grupą a prowadzącym/cą), być może obawiają się udzielenia błędnej odpowiedzi (problem z relacjami w grupie lub/i relacją pomiędzy grupą a prowadzącym/cą lub problem ze sposobem weryfikacji efektów kształcenia w ramach danego przedmiotu) itp. Prowadzący/a zazwyczaj jest w stanie poprawnie zidentyfikować problem i w zależności od przyczyny podjąć odpowiednie działania.
– Studenci/tki mogą zadać jedynie 2 – 3 pytania.
+ Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne. Niektórzy studenci/tki mogą mieć problem ze zidentyfikowaniem zagadnień, które sprawiają im trudność lub być zbyt nieśmiali, żeby przyznać się do niezrozumienia treści zajęć. W tym pierwszym przypadku można udostępnić studentom/kom (np. w części tabeli poświęconej na pytania lub przed tabelą) streszczenie najważniejszych, poruszanych podczas zajęć treści. Drugi przypadek jest trudniejszy, ale można mieć nadzieję, że sam charakter tego ćwiczenia, które istotą jest zadawanie pytań, pokaże studentom/kom, że wątpliwości czy niezrozumienie niektórych treści są nieodłącznym elementem procesu uczenia się. Być może warto poprzedzić to ćwiczenie krótkim wprowadzeniem, podkreślającym ten właśnie aspekt.
Ćwiczenie IV: PODSUMOWANIE PRACY GRUPOWEJ
MS Teams
Podczas całego semestru
Online/blended
Synchronicznie lub asynchronicznie
Sprawdzenie stopnia zrozumienia i przyswojenie treści, które prezentowane były w trakcie pracy grupowej.
KROK I
Studenci/tki są dzieleni na grupy. Każda grupa opracowuje inne zagadnienie na podstawie dostarczonych przez prowadzącego/cą materiałów.
KROK II
Następnie prowadzący/a dzieli studentów/ki na grupy w taki sposób, żeby w skład każdej nowej grupy weszło po jednej osobie z wcześniejszych zespołów. Każda z tych osób jest „ekspertem” w zakresie zagadnienia/problemu omawianego w grupie wyjściowej i jej zadaniem jest „przeszkolenie” członków nowego zespołu w tym zakresie. Dzięki tym dwóm etapom pracy grupowej w dwóch różnie skonfigurowanych grupach pod koniec zajęć każdy student/ka powinien się orientować we wszystkich poruszanych na zajęciach kwestiach.
KROK III
Prowadzący/a przypisuje studentom/kom indywidualne zadania (Zadania – MS Teams) zawierające arkusze z pytaniami dotyczącymi kluczowych dla każdego omawianego zagadnienia kwestii. Wypełnienie arkusza i odesłanie zadania prowadzącemu/ej pozwala stwierdzić, czy wszystkie niezbędne wiadomości zostały przyswojone.
UWAGA: Dobrze jest rozpisać szczegółowo schemat pracy grupowej, kto pracuje z kim na początku i jak w etapie drugim zmienia się konfiguracja grup. Dokument taki powinien być cały czas do wglądu w „Plikach” zespołu. Jest to konieczne, jeśli do pracy grupowej używamy różnych kanałów i studenci/tki sami/same muszą się na te kanały przełączać. Jeśli używamy opcji „Breakout rooms”, prowadzący/a może sam/a przypisać studentów/ki do różnych pokojów zgodnie ze swoim planem, ale tabela prezentująca schemat pracy grupowej i tak jest istotnym elementem pomagającym studentom/kom zrozumieć tryb pracy na takich zajęciach.
- Studenci/tki uczą się od siebie nawzajem, aktywnie i kreatywnie zdobywają wiedzę
- Końcowe zadanie indywidualne pozwala precyzyjnie sprawdzić stopień przyswojenia obowiązkowych treści
- Każdy student/ka jest zaktywizowany/a zarówno na etapie pracy grupowej, jak i w momencie sprawdzania stopnia zrozumienia treści zajęć
- Funkcja przesyłania zadań w MS Teams umożliwia również prowadzącemu/ej wprowadzenie stosownych komentarzy, więc w razie stwierdzenia błędów, mogą one być natychmiast skorygowane
– Ćwiczenie tego rodzaju jest bardzo czasochłonne.
+ Pewną elastyczność czasową daje możliwość przesunięcia indywidualnego zadania do wykonania po zajęciach w formule asynchronicznej. Ćwiczenia tego rodzaju pochłaniają dużo czasu, ale zysk z aktywnej postawy studentów/ek, którzy/re samodzielnie zdobywają, systematyzują i przekazują sobie nawzajem wiedzę przewyższa ewentualne straty wynikające z czasochłonności tej metody pracy.
Ćwiczenie V: QUIZ
Quizizz, Socrative
Pod koniec zajęć
Online/blended
Częściowo synchronicznie/częściowo asynchronicznie
Sprawdzenie stopnia zrozumienia nauczanych treści.
Ćwiczenia nadaje się do stosowania również w nauczaniu kontaktowym – albo z użyciem tych samych narzędzi (wtedy lepiej zrobić to w formie zadania domowego, w formule asynchronicznej), albo nawet w wersji tradycyjnej (studenci/tki układają pytania quizowe na kartce/w zeszycie i zadają je (odczytują) kolegom w grupie, a ci odpowiadają ustnie.
KROK I (synchronicznie)
W ramach podsumowania zajęć prowadzący/a prosi każdego/każdą ze studentów/ek o przygotowania krótkiego quizu dotyczącego materiału prezentowanego na zajęciach. Ilość pytań powinna być ustalona przez prowadzącego/cą. Ze względu na ograniczenia czasowe dobrze byłoby, żeby quizz obejmował nie więcej niż trzy pytania. Jeśli jest taka konieczność, nauczyciel/ka powinien/powinna także zdecydować, ze każde z pytań ma się odnosić do innej części/aspektu materiału omawianego na zajęciach. Studenci/tki samodzielnie przygotowują pytania i odpowiedzi (używając narzędzi takich jak Quizziz lub Socrative).
KROK II (asynchronicznie)
Prowadzący/a weryfikuje pytania i odpowiedzi w quizach, uzyskując tym samym wiedzę na temat tego, czy studenci/tki dobrze zrozumieli/ały treści z zajęć)
KROK III (asynchronicznie)
Studenci/tki wymieniają się zweryfikowanymi quizami, tak, aby każdy rozwiązał test kolegi.
- Układanie pytań i odpowiedzi na potrzeby quizu jest bardzo dobrym sposobem na sprawdzenie, czy omawiany na zajęciach materiał został dobrze zrozumiany
- Z rodzaju i jakości pytań oraz odpowiedzi prowadzący/a może wyciągnąć wiele istotnych informacji dotyczących stopnia zrozumienia przez studentów/ki nauczanych treści
- Element zabawowy wprowadzony poprzez quiz sprawia, że weryfikacja stopnia zrozumienia nauczanych treści jest dla studentów/ek atrakcyjniejsza i pobudza kreatywność
– W licznych grupach proces weryfikowania quizów przez prowadzącego/cą może być bardzo czasochłonny, a proces wymieniania się quizami pomiędzy studentami/kami dość skomplikowany.
+ Warto zdecydować się na układanie quizów przez pary studentów/ek lub nawet zespoły trzyosobowe. Powinno to usprawnić przebieg ćwiczenia, a jednocześnie może pozwolić na przygotowanie quizów nieco dłuższych, z większą ilością pytań.
– W przypadku testów wyboru studenci/tki mogą mieć po prostu szczęście, odpowiadając na pytania, więc dobry wynik może nie odzwierciedlać stopnia zrozumienia opanowanych treści.
+ To nauczyciel/ka określa rodzaj pytań w quizie i może zdecydować, że przynajmniej jedno musi mieć charakter otwarty, więc nie będzie się dało odpowiedzieć na nie bez odwołania się do własnej wiedzy. Należy też pamiętać, że w tym ćwiczeniu zrozumienie nauczanych treści sprawdza się nie tylko poprzez poprawne odpowiedzi na pytania, ale także (a nawet przede wszystkim) poprzez tworzenie odpowiednich pytań.
Ćwiczenie VI: EDUKACYJNY SPEED DATING
MS Teams/Zoom
Podczas dowolnych zajęć w cyklu
Online
Synchronicznie
Kształcenie umiejętności syntezowania, przetwarzania oraz przekazywania wiedzy i jednocześnie utrwalania jej w procesie uczenia innych; umiejętność wcielenia się w rolę edukatora oraz zdolność do przełączania się między nadawcą a odbiorcą komunikatów edukacyjnych.
KROK I
Osoba prowadząca przygotowuje 3 lub 4 zagadnienia związane z tematyką zajęć. Osoba prowadząca przydziela do każdego z zagadnień taką samą lub porównywalną liczbę studentów/ek. W tym celu tworzy tabelę z podziałem listy uczestników na zagadnienia.
KROK II
Zadaniem każdego studenta/ki jest indywidualne zapoznanie się z informacjami na temat zagadnienia, do którego został przypisany oraz opracowanie go (z wykorzystaniem określonych źródeł naukowych np. podanego przez wykładowcę fragmentu tekstu).
KROK III
Następnie prowadzący/a łączy studentów/ki w pary, dbając o to, aby w parze znalazły się osoby, których zadaniem było opracowanie różnych zagadnień. Zadaniem studentów/ek jest wzajemne podzielenie się wiedzą na temat opracowywanych przez nich zagadnień.
KROK IV
W kolejnej rundzie następuje zmiana i studenci/tki łączeni są w pary z innymi osobami, które opracowywały kolejne zagadnienia. Zamiana osób w parach następuje tak długo, aż wszyscy uczestnicy zajęć poznają wszystkie zagadnienia. Nauczyciel/ka określa czas na pracę w parach. Nie powinien on być zbyt długi, ale trzeba pamiętać, że musi on być dostosowany do charakteru pytań/problemów, których objaśnienie jest wymagane.
- Studenci/tki mogą łatwiej zapamiętać informacje poprzez przekazywanie wiedzy innym studentom/kom
- Studenci/tki mają szansę na swobodną dyskusję na temat danego zagadnienia
- Ćwiczenie pozwala pokazać, w jaki sposób skutecznie przekazywać wiedzę innym osobom i umożliwia doświadczenie przełączania między rolami ucznia i nauczyciela/ki w procesie edukacyjnym
– Ćwiczenie wymaga wcześniejszego przygotowania nie tylko tematów/zagadnień, ale przede wszystkim właściwego rozplanowania kolejnych etapów edukacyjnych szybkich spotkań, żeby nie doszło do sytuacji, w której uczestnicy zajęć rozmawiają z osobą z tym samym zagadnieniem;
+ Warto przed zajęciami przygotować już schemat podziału uczestników na pary, korzystają np. z listy obecności.
