• student umie efektywnie korzystać z komunikacji niewerbalnej
• student potrafi zdefiniować podstawowe kanały komunikacji niewerbalnej
• student potrafi wskazać przykładowe różnice w wykorzystaniu komunikacji niewerbalnej przez reprezentantów różnych kultur
• studenci potrafią skutecznie kontrolować swoje zachowania niewerbalne
• studenci potrafią porównać własne zachowania niewerbalne z zachowaniami innych

MS Teams (kanał ogólny i Breakout rooms), Google Slides, Padlet, Mentimeter, LearningApps

1. W KROKU 1. Studenci/ki są proszeni/one o zrobienie sobie selfie, a w KROKU 5. o to, by włączyli/ły kamery. Może to stanowić problem, bo niektóre osoby mogą czuć się niekomfortowo w związku z tymi poleceniami. W KROKU 1. nauczyciel może zaproponować alternatywę do selfie: student może znaleźć odpowiednie zdjęcie w Internecie, ważne, by ujawniało ono tę samą cechę. W KROKU 5. studenci mają wybór: jeśli nie chcą włączyć kamer, będą wykonywać odrobinę inne ćwiczenie niż ci, którzy włączą kamery.
2. Ze względu na temat zajęć wszystkie wykonywane przez uczestników gesty, a także mimika ich twarzy będą miały istotne znaczenie. Będą prezentowane na zdjęciach, ale też bezpośrednio przez nauczyciela i studentów w trakcie zajęć. Musimy jednak pamiętać, że niektórzy uczestnicy/czki mogą mieć ograniczoną percepcję wizualną, zatem wszystkim wykonywanym gestom i pokazywanym obrazkom powinna towarzyszyć deskrypcja słowna. Nie zepsuje to efektu, jaki mają wywołać ćwiczenia, a dla niektórych studentów/ek może stanowić istotne ułatwienie.

Badania nad komunikacją niewerbalną rozpoczęły się w USA w latach czterdziestych i pięćdziesiątych dwudziestego wieku, kiedy naukowcy zaczęli ją postrzegać jako posiadającą regularne wzorce, ustrukturyzowaną i przewidywalną (John R. Baldwin, Robin R. Means Coleman, Alberto González, and Suchitra Shenoy-Packer, Intercultural Communication for Everyday Life, Wiley Blacwell 2014). 

Wyróżnia się wiele kanałów komunikacji niewerbalnej:

KINEZYKA – ruchy i postawa ciała (np. gesty, chód, mimika, przybierane pozy itp.);

HAPTYKA – dotyczy dotyku i tego, jak jest on wykorzystywany w danej kulturze;

PROKSEMIKA – definiuje, jak w danej kulturze wykorzystuje się przestrzeń/odległość między ludźmi;

TERYTORIALNOŚĆ – dotyczy sposobu, w jaki ludzie oznaczają „swoje terytorium” w danej kulturze;

OKULEZYKA – czyli kontakt wzrokowy i jego akceptowalne w danej kulturze formy;

PARALINGWISTYKA – obejmuje elementy wspierające komunikację werbalną, takie jak tempo mowy, głośność, intonacja, wymowa, ton głosu itp. 

Komunikacja niewerbalna pozostaje w relacji z komunikacją werbalną i służy różnym celom: pomaga wyrazić emocje, a czasem zredukować napięcie, pokazuje stosunek do innych, ujawnia tożsamość i nastrój mówiącego. Jeżeli zachodzi sprzeczność między informacjami wyrażanymi werbalnie, a tymi ujawnianymi w sposób niewerbalny, odbiorca będzie ufał bardziej mowie ciała (58%) i tonowi wypowiedzi (38%) niż przekazowi słownemu (7%).

W każdej kulturze funkcjonują również gesty, którym przypisane są na stałe konkretne znaczenia. Takie same gesty mogą mieć różne znaczenia w różnych kulturach – trzeba być świadomym tych różnic, żeby nie popełniać błędów w komunikacji międzykulturowej.

KINEZYKA, HAPTYKA, PROKSEMIKA, TERYTORIALNOŚĆ, OKULEZYKA, PARALINGWISTYKA, REGUŁA MEHRABIANA, EMBLEMATY

KROK I
Rozgrzewka (ćwiczenie opisano w narzędziowniku w sekcji INTEGRACJA GRUPY, ćwiczenie 1):

1. Każdy student/ka robi sobie selfie. Widoczne na zdjęciu elementy takie jak mimika, gesty, postawa ciała powinny ujawniać najważniejszą cechę charakteru każdego studenta/ki.
2. Zdjęcia są umieszczane na Padlecie (widok „ściana”). Każde zdjęcie powinno być podpisane (imię lub imię i nazwisko studenta/ki). Studenci pracują równolegle i zdjęcia są umieszczane na tablecie symultanicznie.

1. Każdy student/ka ma za zadanie zinterpretować selfie kolegi/koleżanki. Autor/ka zdjęcia ocenia poprawność interpretacji.

Nauczyciel/ka również może wziąć udział w tym ćwiczeniu – może rozpocząć od pokazania własnego selfie i poprosić studentów/ki o interpretację. Może to pomóc studentom/kom zrozumieć, o co chodzi w tym ćwiczeniu.

1. Ćwiczenie podsumowuje krótka dyskusja. Studenci/ki próbują odpowiedzieć na następujące pytania:

• czy łatwo jest odczytywać komunikaty niewerbalne?
• jakie informacje łatwo jest przekazać w sposób niewerbalny?
• jakie informacje są trudne lub niemożliwe do przekazania w sposób niewerbalny?
• do czego jest nam potrzebna komunikacja niewerbalna?

KROK II
Studenci/ki są dzieleni/one na sześć grup (MS Teams, opcja Breakout rooms). Zadaniem każdej grupy jest opisanie jednego z kanałów komunikacji niewerbalnej. Nauczyciel/ka przygotowuje podstawowe materiały do lektury dla każdej z grup, ale studenci/ki mogą również prowadzić własne poszukiwania w Internecie. Każda grupa powinna być gotowa do przedstawienia wyników swojej pracy na forum – w oparciu o szablon przygotowany przez nauczyciela/kę (zob. Materiały dodatkowe 1: Kanały komunikacji niewerbalnej – szablon).

Możliwe do wykorzystania pozycje dostarczające informacji merytorycznych:

• Aronson E., Willson T., Akert R. 1997. Komunikowanie niewerbalne. W: Psychologia Społeczna. Serce i Umysł. Zysk i S – ka, Poznań.
• Domachowski W. 1984. Komunikacja niewerbalna. W: Domachowski W., Kowalik S., Mikulska J. Z zagadnień psychologii społecznej. PWN, Warszawa.
• Hall E. T. 1997. Ukryty Wymiar. Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza S. A., Warszawa.

• Zimbardo P. G., Ruch F. L. 1988. Komunikowanie się bez słów. W: Zimbardo, P. G., Ruch F. L. Psychologia i życie. PWN, Warszawa.

Szablony są umieszczone na Google Slides. Każda grupa dostaje link do swojego slajdu i uzupełnia je wymaganymi informacjami. Nauczyciel/ka monitoruje postępy (korzystając z opcji Grid View, widzi na bieżąco postępy prac każdej z grup, może zatem interweniować w przypadku problemów lub dołączyć do tych, którzy skończą wcześniej, aby zadać im dodatkowe pytania).

Kiedy wszystkie grupy wykonają zadanie, prezentują wyniki na forum. Po każdej prezentacji słuchacze/ki są zachęcani do zadawania pytań dotyczących danego kanału komunikacji. Jeśli studenci/ki nie mają żadnych pytań, nauczyciel/ka zadaje własne pytania.

KROK III
Dyskusja grupowa: studenci/ki odpowiadają na pytanie, jaką rolę odgrywa komunikacja niewerbalna. Nauczyciel/ka przedstawia regułę Mehrabiana i wyjaśnia, w jakich sytuacjach ma ona zastosowanie. Ochotnicy są proszeni o wymyślenie i zaprezentowanie zdania, któremu towarzyszy komunikacja niewerbalna zaprzeczająca sensowi wypowiadanych słów. Reszta grupy decyduje, co było bardziej przekonujące: komunikat słowny czy ton głosu, gestykulacja, mimika (można wykorzystać Mentimeter do głosowania lub studenci/ki mogą po prostu wyrazić swoje opinie na forum). Jeśli nikt się nie zgłosi do wykonania tego zadania, nauczyciel samodzielnie prezentuje kilka przykładów, dla których ma zastosowanie reguła Mehrabiana.

KROK IV
Nauczyciel wprowadza termin „emblemat” i wyjaśnia jego znaczenie. Wskazuje na różnice w znaczeniach przypisywanych poszczególnym gestom w różnych kulturach.

Nauczyciel pokazuje wybrane gesty, którym w różnych kulturach przypisane są różne znaczenia. Można w tym celu wykorzystać prezentację PowerPoint (zob. Materiały dodatkowe 2: Emblematy). Nauczyciel/ka może też użyć własnych dłoni, żeby zaprezentować te gesty.

KROK V
Studenci/ki otrzymują do przeczytania informacje na temat gestów w Japonii (zob. Materiały dodatkowe 3: Gesty w Japonii).

Studenci/ki mają czas na uważną lekturę, na tym etapie pracują indywidualnie.

Nauczyciel/ka prosi, aby studenci, którzy chcą, włączyli kamery. Ci, którzy to zrobią, otrzymują następujące zadanie:

• nauczyciel opisuje szczegółowo gest, o którym była mowa w przeczytanym przed chwilą tekście, a zadaniem studentów jest zaprezentować ów gest do kamery;
• nauczyciel weryfikuje poprawność zaprezentowanych gestów.

Zadaniem studentów/ek, którzy nie chcieli/ły włączyć kamer, jest podanie znaczenia, jakie zaprezentowany gest posiada w kulturze japońskiej.

KROK VI
Podsumowanie (ćwiczenie opisane w narzędziowniku w sekcji UTRWALANIE, ćwiczenie 4):

Studenci/ki otrzymują link do quizu. Ich zadaniem jest połączenie podstawowych pojęć z zakresu komunikacji niewerbalnej z ich definicjami, co powinno pomóc w zapamiętaniu poznanej podczas zajęć terminologii.

https://learningapps.org/display?v=p2vus00vk22

KROK VII (opcjonalnie)
Nauczyciel przygotowuje Padlet i prosi studentów, aby umieścili na nim zrobione przez siebie lub znalezione w Internecie zdjęcia najbardziej typowych dla ich kultury gestów posiadających stałe znaczenia. Nauczyciel/ka prosi, aby gesty się nie powtarzały.

Studenci pracują indywidualnie, w trybie asynchronicznym (to ćwiczenie należy potraktować jako rodzaj zadania domowego).

Na początku kolejnych zajęć nauczyciel/ka pokazuje Padlet i sprawdza, czy wszystkie gesty są znane wszystkim uczestnikom/czkom zajęć, weryfikuje ich znaczenie i możliwe użycie.